Têkiliya Felsefe û Ol
Têkiliya Felsefe û Olê
Ol, sîstemeka baweriyê ye. Afiraner/Xwedê bi rêya wehiyê hindek delk û zagonan bi rê kiriye û ji evdên xwe jî xwestiye ku ew li gor van delk û zagonan tevbigerin. Ev yek wê wan, hem li vê dinyayê bike evdên baş û hem jî, wê wiha bike ku ew bikaribin ji bo dinya din/axretê, xwe baş amade bikin. Olên xwedîpirtûk li ser jiyan, mirin, afirandin û derheqê civakên berê de jî hindek zanayiyan didin mirovan û wiha dixwazin ku bi vê yekê, jiyana mirovan watedar bikin û wan wek mirovên negunehkar bigihînin dinya din.
Bê guman mirov dikare bibêje ku di seranserê dîrokê de, di navbera ol û felsefeyê de têkiliyeka xurt hebû ye. Di dema derketina holê ya felsefeyê de, ol ew desthilatdar bû ku hemû bûyerên gerdûnê şirove dikir û tekane desthilatdar bû. Felsefeyê jî, bi rexnekirina mîtos (çîrok, efsane) û raveyên olî, dest pê kiriye û di pêkanîna vê yekê de jî, rêberê felsefeyê, her dem aqil bûye.
Di serdema navîn de, felsefe û ol, cardin tevlîhev bûne û vê carê jî, ji bo xurtkirina baweriyên olî, felsefe hatiye bikaranîn.
Têkiliya Di Navbera Felsefe û Ol (Dîn) De
1- Ji hêla babetên xwe ve felsefe û ol, gelekî nêzîkê hevdu ne. Felsefe jî, ol jî; li babetên wek wateya jiyanê, baş, rast, exlaq (sinc, akar, rewişt), wesfa spehiyê, bextewariya mirov û hwd. vedikolin.
2- Felsefe û ol, bi awayekî cuda xwe nêzîkî mijarên (babetên) xwe dikin. Bingeha ol, bawerî ye û ol, doxmatîk/hişkbawer e. Danezanînên ku bi rêya wehiyê hatine hinartin, ji rexne û lêpirsînê re dadayî ne. Heçî felsefeyê, em dizanin ku ew bi rêya aqil û bi awirek rexnekar, xwe nêzîkê babetên xwe dike.
3- Bawerîpêanîna olekî, ji bo pêkanîna felsefeyê ne asteng e. Ger wiha bûna fîlozofên bawermend yên wekî Îbnî Sîna, Farabî, Ehmedê Xanî, Îbnî Ruşt, Mewlana Melayê Cizîrî û yên din, dê tunebûna.
4- Felsefe ji hêla hilika xwe ve warek entellektuel e (bingeha wê zêhn e) û ol jî, ber bi pratîkê ve ye. (Kirin an jî nekirina hindek tevgeran)
5- Mijareka ku bingeha wê bawerî be, bi rêya zanayiyê nikare ji holê were rakirin. Ji ber vê çendê jî, tiştekî sosret e ku dibêjin felsefe dijminê ol e.
Awira rexnekar û gumanber (şikber, septîk) ya felsefeyê, ne ji bo cîhgirtina ol e. Awireke bi vî rengî ya rexnekar û gumanber, dibe ku bingeha wan zeximtir jî bike…
Ali Gurdilî
26.03.2014
Jêder
1- Di Sed Pirsan De Danasîna Felsefeyê. Ali Gurdilî. Çap nebûye.
2- https://www.felsefevan.org/tekiliya-felsefe-u-ol.html
Ger çavkaniya gotaran neyê nîşandan, wergirtina wan qedexe ye.
1- Dengê Felsefeyê- Weşanên Doz- Rêbendan 2006
2- Rewîtiyeke Zanistî- Weşanên Doz- Gulan 2007
3- Destpêka Felsefeyê. Weşanên Soran. 2015
4- Anfolojiya Feylesofan I. Weşanên Soran. 2015
Edîtorê malper û kovara felsefevan e.
- Şikparêziya Xezalî - 30/03/2019
- Bi Rêya Delîlê Ehlaqî Ravekirina Hebûna Xwedê - 16/01/2017
- Di Serdema Navîn de Rewşa Felsefeyê - 12/01/2017
