Rêbazên Zanayiya Zanistî
Rêbazên Zanayiya Zanistî
Ev rêbaz çend gihanekan di hundirê xwe de diguncîne.
A- Pêkanîna Hîpotezê
Her xebateka zanistî, di derbarê mijara xwe de, hewcedarê hîpotezekî (rawêjekî) ye, ku ev hîpotez bikaribe were rastandin û bibe zanayîyek. Wek mînak: Leza ketina cisîman, li gor giraniya wan; cihêrengiyeke nîşan dide û hwd.
B- Rastandin
Hîpoteza ku tê parastin û derketiye holê, bi rêya çavdêrî û ezmûnan, tê ceribandin. Bi vê yekê re jî, hewl didin ku hîpoteza li holê ye were rastandin. Hege encamên çewt derkevin, wê demê hîpotez tê nûkirin, an jî şert û mercên ezmûnê cardin têne sererastkirin. Herweha hîpotezek dema ku dibe zagonek zanistî jî, her dem tê ceribandin û encamên wê têne nîrxandin, ka çewtîyek pêk hatiye an na? Wek mînak: Cisîmên ku xwediyê giraniyên cîhêreng in, di pergalek bêxwetêdan (bêlêketin- surtunmesîz) de, di zemanên cihêreng de terayê erdê dibin. (Divê em bala xwe baş bidinê, ku ev zanayî li gor zanayîya jor; hatiye sererastkirin.)
C- Pêkanîna Dozîneyê – Pêkanîna Quramê-
Hîpoteza ku hatiye pêşkêşkirin û encamên ku di dawîya rastandina wê hîpotezê de hatine bidestxistin, wisa tê kirin ku hemû bûyerên bi vî rengî biguncîne û bibe dozîneyek (quramek). Dozîne hewl dide ku hemû bûyerên bi vî rengî şirove bike, ku ew bi rêya ezmûnê hê ne hatibin ceribandin jî. Dozîne, bi awayekî teqez ne rast in û dikarin werin pûçkirin. Wek mînak: Kopernîk di dozîneya xwe de, ku ev dozîne piştra bi navê Şoreşa Kopernîk hate bi nav kirin; ramana dinya navenda gerdûnê ye pûç derxist û di dozîneya xwe de destnîşan kir ku Roj navenda gerdûnê ye. Lê em îro diznin ku wek sîstema rojê, gelek sîstemên din di gerdûnê de hene û dinya me jî, di nav sîstema rojê de ye.
D- Zagon
Zagona zanistî, derheqê mijarekî de rastiya teqez û naguher e. Dema ku dozîne û hîpotezên ku di nav wan dozîneyan de ne, bi tu awayî nikaribin werin pûçkirin; wê demê zagon dertêne holê. Wek mînak: Zagonên kêşanê yên Newton îro jî derbasdar in û li gor vê rewşê, mirov dikare bibêje ku wê wisa jî bimînin.
Ali Gurdilî
Çavkanî: Di Sed Pirsan De Danasîna Felsefeyê – Ali Gurdilî
Ger çavkanî neyê nîşandan, wergirtina nivîsaran qedexe ye.