Zanistên Xwezayê
Zanistên Xwezayê
Berevajiya avahiya (bastûra) zanistên fesalî ya zanistî û razber, zanistên xwezayê; bi rêya çavdêrî û ezmûnê, li bûyerên girgîn vedikolin. Zanistên Xwezayê jî, di nav xwe de dibine sê bêş.
A- Zanistên Fizîkê
B- Zanistên Erdê
C– Zanistên Jiyanê.
A- Zanistên Fizîkê
1- Fizîk: Li madeyê, tevger û vejenê (enerjîyê), vedikole.
2- Kîmya: Li bastura madeyê vedikole.
3- Ezmannasî : Li fezayê û rojgeran (rojgêran) vedikole.
B- Zanistên Erdê
1- Erdnasî (Jeolojî) : Li rûyê (qafikê) erdê vedikole.
2- Hewanasî (Meterolojî): Li hewayê, guherînên hewayî û li bûyerên ku li ezman (asîman) diqewimin vedikole.
3- Okyanûsnasî (Oşînografî): Li bûyerên ku di behr û okyunûsan de diqewimin vedikole.
4- Berbernasî (Mînerolojî): Li çavkaniyên ku di bin erdê de ne vedikole.
5- Fosîlnasî (Paleontolojî): Li fosîlan vedikole.
C- Zanistên Jiyanê
1- Bîyolojî
2- Zanistên Bijîşkî (Tip)
Taybetmendiyên Zanistên Xwezayê
1- Zanistên xwezayê, derheqê bûyerên girgîn (somut) û bûyerî (olgusal) de zanayîyê hildibirînin.
2- Zanistên xwezayê dema ku zanayîyê hildibirînin, xwe disperin têkiliya sedem-encamê û vê yekê, wek bingeh dibînin.
3- Zanistên xwezayê dixwazin ku xwe bigihînin zagonên tevayî (tumel) û misoger.
4- Rêbaza wan ya ku bikar tînin, enduksîyon e.
5- Ji ber bikaranîna enduksîyonê, encamên ku têne bi dest xistin, bi tenê dibetîya (îhtîmala) wan bilind e.
6- Zanistên xwezayê, ji ber ku encamên dibetîya wan bilind hildibirînin; pêşnîyarên zanistî, dikarin rojekî çewt werin derxistin û pûç bibin.
7- Zanistên xwezayê, xwe dispêrin ezmûn û çavdêrîyê û ev yek, ji bo meşrûîyeta wan girîng e. Ji ber vê yekê ye ku, zagonên wan ji alîyê gelek kesan ve têne pejirandin.
8- Zanistên xwezayê ji yekanîyê (yekhejmar, tekanî, tekîl) ve dest pê dikin û ber bi tevayîyê (tumelê) ve dimeşin.
9- Zanistên xwezayê prensîba determînîzmê dipejirînin, ku li gor vê prensîbê; heman sedem, di heman şert û mercan de heman encamê diafirînin.
Ali Gurdilî
Çavkanî: Di Sed Pirsan De Danasîna Felsefeyê – Ali Gurdilî
Ger çavkanî neyê nîşandan, wergirtina nivîsaran qedexe ye.